Trong ngành sản xuất lúa gạo, phần lớn lao động nữ vẫn tập trung ở các khâu sản xuất giá trị thấp, dễ bị tổn thương bởi rủi ro khí hậu và thiếu nguồn lực để phát triển. Ảnh: Báo cáo của IFC

Trong bối cảnh Việt Nam, một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, đang đẩy mạnh quá trình chuyển đổi sang kinh tế carbon thấp, việc huy động toàn diện lực lượng lao động được xem là yếu tố sống còn. Tuy nhiên, báo cáo quan trọng mới được IFC công bố, với sự hỗ trợ của Chính phủ Australia, đã chỉ ra một thách thức lớn trên hành trình này.

Khoảng trống giới: Từ những con số đến rào cản vô hình

Báo cáo của IFC đã khảo sát tại ba ngành có ảnh hưởng lớn đến tăng trưởng xanh tại Việt Nam là năng lượng mặt trời, tái chế nhựa và sản xuất lúa gạo. Những con số đã vẽ nên một bức tranh đáng báo động về sự bất bình đẳng: trung bình, phụ nữ chỉ chiếm 23% trong lực lượng lao động chính thức và vỏn vẹn 21% ở các vị trí lãnh đạo.

Khi phân tích sâu hơn, khoảng cách này càng trở nên rõ rệt. Trong ngành năng lượng mặt trời đòi hỏi kỹ thuật cao, tỷ lệ phụ nữ ở vị trí quản lý cấp cao chỉ là 10%, và đặc biệt, chỉ 5% nắm giữ các công việc STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học) tay nghề cao.

Với ngành tái chế nhựa, dù phụ nữ chiếm số đông trong lực lượng thu gom phi chính thức, họ chỉ chiếm 17% ở vị trí quản lý cấp cao và 20% trong vai trò kỹ thuật/vận hành bậc trung.

Ngay cả trong ngành sản xuất lúa gạo, dù có tới 37% quản lý cấp cao là nữ, nhưng phần lớn lao động nữ vẫn tập trung ở các khâu sản xuất giá trị thấp, dễ bị tổn thương bởi rủi ro khí hậu và thiếu nguồn lực để phát triển.

Nguyên nhân của thực trạng này đến từ những rào cản cố hữu. Đó là định kiến giới cho rằng công việc kỹ thuật là “việc của đàn ông”, là gánh nặng “kép” về chăm sóc gia đình, và đáng lo ngại hơn là sự thiếu vắng các chính sách hỗ trợ thiết thực tại nơi làm việc.

Báo cáo chỉ rõ, có tới 83% doanh nghiệp trong ngành lúa gạo và 53% doanh nghiệp tái chế nhựa chưa có chương trình cố vấn hoặc tài trợ để phát triển sự nghiệp cho nhân viên nữ. Thêm vào đó, chỉ 48% doanh nghiệp ngành lúa gạo và 59% doanh nghiệp tái chế nhựa có chính sách chính thức về không phân biệt đối xử, cho thấy một môi trường làm việc bình đẳng và an toàn vẫn chưa phải là tiêu chuẩn ở nhiều nơi.

Không chỉ là bình đẳng, đó là sức cạnh tranh quốc gia

Việc bỏ lại lao động nữ phía sau không chỉ là vấn đề về công bằng xã hội, mà còn là một trở ngại trực tiếp đến sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Ông Thomas Jacobs, Giám đốc Quốc gia của IFC tại Việt Nam, Campuchia và Lào, khẳng định: “Khi các ngành này tăng trưởng để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường cũng như mở ra hàng loạt cơ hội việc làm xanh, khoảng cách giới sẽ kìm hãm đổi mới sáng tạo, làm chậm tốc độ tăng trưởng và giảm khả năng cạnh tranh và năng suất của doanh nghiệp.”

Nhận định này được củng cố khi báo cáo chỉ ra rằng các doanh nghiệp thúc đẩy bình đẳng giới có khả năng thích ứng tốt hơn với rủi ro khí hậu và thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ các nhà đầu tư. Hơn nữa, với dự báo lộ trình phát thải ròng bằng 0 sẽ tạo ra gần một triệu việc làm mới liên quan đến STEM vào năm 2040, việc không đảm bảo phụ nữ được tiếp cận công bằng các cơ hội này đồng nghĩa với việc Việt Nam đang tự giới hạn nguồn nhân tài của mình.

Thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào các lĩnh vực kỹ thuật cao như năng lượng mặt trời là chìa khóa cho sự phát triển bền vững. Ảnh: IFC

Đại sứ Australia tại Việt Nam, bà Gillian Bird cho biết: “Khi phụ nữ tham gia vào lực lượng lao động, nền kinh tế sẽ được hưởng lợi. Mở rộng cơ hội việc làm cho phụ nữ không chỉ mang lại thịnh vượng chung, mà còn tăng cường khả năng chống chịu và thúc đẩy tăng trưởng bao trùm - đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt cho quá trình chuyển đổi xanh của Việt Nam. Bằng cách tăng cường sự tham gia của phụ nữ trong các ngành quan trọng để ứng phó với biến đổi khí hậu, chúng ta có thể đẩy nhanh tiến độ đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0, đồng thời đảm bảo rằng các lợi ích của tăng trưởng được chia sẻ cho tất cả mọi người.”

Lộ trình hành động: Từ chính sách đến thực tiễn

Để hiện thực hóa điều này và không để các mục tiêu chỉ dừng lại trên giấy, báo cáo đã vạch ra một lộ trình hành động cụ thể. Đây không chỉ là những lời kêu gọi chung chung, mà là những giải pháp thiết thực mà các doanh nghiệp, tổ chức công đoàn và các nhà hoạch định chính sách có thể triển khai để tạo ra một môi trường làm việc an toàn và công bằng.

Trước hết, cần mở rộng cánh cửa cơ hội ngay từ đầu thông qua việc tuyển dụng và giữ chân nhân tài nữ, đặc biệt trong các ngành kỹ thuật. Báo cáo khuyến nghị các doanh nghiệp triển khai các chương trình tiếp cận có mục tiêu tại các trường đại học, trường kỹ thuật để thu hút sinh viên nữ; đồng thời hợp tác tạo ra các chương trình thực tập và học việc được thiết kế riêng để phá vỡ các định kiến cố hữu.

Song song đó là xây dựng lộ trình thăng tiến công bằng và minh bạch. Các doanh nghiệp cần thu thập, phân tích dữ liệu phân tách theo giới và thiết lập các mục tiêu cụ thể, có thể đo lường cho việc tăng tỷ lệ phụ nữ ở các vị trí lãnh đạo. Các tiêu chí thăng tiến cần được truyền thông rõ ràng, kết hợp với các chương trình phát triển sự nghiệp cấp tốc và chương trình bảo trợ từ các lãnh đạo cấp cao.

Một yếu tố cốt lõi là kiến tạo một môi trường làm việc nhân văn. Điều này bao gồm việc xây dựng và thực thi các chính sách toàn diện về chống quấy rối; thực hiện chính sách nghỉ thai sản vượt mức tối thiểu, khuyến khích cả lao động nam tham gia chăm sóc con; cung cấp trợ cấp chi phí giữ trẻ và triển khai các phương thức làm việc linh hoạt như làm việc từ xa hoặc giờ làm việc linh động.

Cuối cùng, hành động cần được mở rộng ra toàn bộ chuỗi giá trị. Đối với ngành tái chế nhựa, cần tích hợp những người lao động nữ thu gom phi chính thức vào mạng lưới chính thức. Với ngành lúa gạo, cần hỗ trợ các mô hình hợp tác xã và nền tảng công nghệ để cải thiện khả năng tiếp cận thị trường của các nữ nông hộ nhỏ lẻ.

Bằng cách triển khai đồng bộ các giải pháp này, khu vực tư nhân không chỉ giải quyết được bài toán thiếu hụt nhân tài mà còn góp phần xây dựng một xã hội công bằng, an toàn và một nền kinh tế tăng trưởng bền vững, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Báo cáo của IFC đã gửi đi một thông điệp rõ ràng: việc thúc đẩy bình đẳng giới không phải là một mục tiêu xã hội đơn thuần, mà là một chiến lược kinh doanh thông minh và cần thiết. Việc loại bỏ các rào cản sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn nhân tài dồi dào, thúc đẩy đổi mới và tăng sức cạnh tranh. Khi đó, sự tham gia của phụ nữ sẽ trở thành động lực kép, vừa cải thiện sinh kế cho người lao động, vừa góp phần hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng xanh của quốc gia một cách hiệu quả và bền vững.